Ուսումնական 3-րդ շրջանում ես արել եմ տարբեր աշխատանքներ: Մասնաքցել եմ բնագիտության ստուգատեսին: Մանաքցել եմ բնագիտության ֆլեշմոբներին: Արել եմ ծառատունկ: Այս տարի տարի ես ծանոթացել եմ նոր նյութերի կազմությանը, մոլեկուլների, ատոմների, ֆիզիկական և քիմիական երևույթների հետ: Մենք բնագիտության դասերին շատ անգամ դուրսընենք աշխատել: Նաև մասնաքցել ենք բնատեխնիկական և զոն սոտւգատեսներին:
Հարակից հարթավայրերի նկատմամբ ռելիեֆի համեմատաբար հարթ վայրից կտրուկ բարձրացած Երկրի մակերևույթի բարձրադիր տեղամաս, որը սովորաբար առանձնանում է լավ արտահայտված գագաթներով, լանջերով և ստորոտներով ․․․․․․․
2. Արարատ լեռան ստորոտին օդի ջերմաստիճանը +26 °C է։ Ինչքա՞ն կլինի Արարատ լեռան գագաթին ջերմաստիճանը այդ պահին։
3․ Ըստ նկարում բերված տվյալների՝ հաշվել Փոքր Արարատի հարաբերական բարձրությունը։ (Հուշում. լեռան հարաբերական բարձրությունը լեռան բարձրությունն է՝ հաշված լեռան ստորոտից):
4․ Նկարում համարակալված աշխարհագրական օբյեկտները գրե´ք իրենց աշխարհագրական անուններով (կղզի, թերակղզի, ծովածոց, նեղուց):
ՓՈՐՁ․ Անհրաժեշտ իրեր՝ խնձոր, կիտրոն: Ընթացքը. խնձորը կիսենք երկու մասի: Վերցնենք կիտրոնը և քամենք կիսած խնձորի մի կտորի վրա: Մեկ ժամ հետո կատարե´ք դիտարկումներ և գրի´ առեք։
Մեկ ժամ հետո կտեսնենք, որ խնձորի մի մասը մգացավ։Դա բացատրվում է նրանով, որ խնձորի միջի երկաթը շփվում է օդի հետ և մգանում է։ Խնդորի այն մասը, որի վրա կիտրոնի հյութն էինք քամել, մնաց անփոփոխ, սպիտակ մասը պահպանվեց, քանի որ կիտրոնը չթողեց որպեսզի երկաթը շփվի օդի հետ։
Նյութերն ունեն բազմաթիվ հատկություններ: Այդ հատկությունների շնորհիվ դրանք կարող են փոխազդել միմյանց հետ կամ նույնիսկ ինքնուրույն քայքայվել` առաջացնելով նոր նյութեր:
Այդ հատկությունները կոչվում են քիմիական հատկություններ։ Նյութերի քիմիական հատկություններն ուսումնասիրում է բնագիտության «քիմիա» կոչվող ճյուղը (գիտությունը):
Օրինակ՝ երկաթի քիմիական հատկություններից է ժանգոտելու հատկությունը: Երկաթյա մեխի արտաքին շերտի և օդի բաղադրության մեջ մտնող թթվածնի փոխազդեցությունից առաջանում է ժանգ, որը քիմիայում անվանում են երկաթի օքսիդ: Որքան էլ մեծ կամ փոքր լինի երկաթյա մեխը, միևնույնն է, նա ունի ժանգոտելու հատկություն:
Նյութերը հիմնականում կազմված են չափազանց փոքր մասնիկներից՝ մոլեկուլներից, ատոմներից կամ իոններից: Այդ մասնիկները գտնվում են մշտական շարժման մեջ, և նրանց միջև կան ազատ տարածություններ: Մոլեկուլներն իրենց հերթին կազմված են ատոմներից: Մոլեկուլներն ունեն այն քիմիական հատկությունները, որոնք ունի տվյալ նյութը:
Եթե մի քանի միլիգրամ կալիումի պերմանգանատ (մարգանցովկա) լցնենք ջրով լի բաժակի մեջ, ապա ջուրը կգունավորվի: Դա բացատրվում է նրանով, որ կալիումի պերմանգանատի մոլեկուլները տարածվում են ջրի ամբողջ ծավալով մեկ:
Փորձեք շաքարի կտորը լուծել մեկ բաժակ ջրում: Շաքարի մոլեկուլները նույնպես կտարածվեն ջրի մեջ՝ քաղցրացնելով այն:
Քլորի հոտը մենք զգում ենք, որովհետև նրա մոլե-կուլները տարածվում են օդում:
Միևնույն նյութի բոլոր մոլեկուլները միատեսակ են։ Հնարավոր չէ, օրինակ, տարբերել Սևանա լճի ջրի մոլեկուլը Միջերկրական ծովի ջրի մոլեկուլից։
Թեև մո լեկուլները շատ փոքր են, սակայն դրանք նույնպես հնարավոր է բաժանել ավելի փոքր մասնիկների՝ ատոմների։ Երկար ժամանակ գիտնականները կարծում էին, թե ատոմներն անբաժանելի են։ «Ատոմ» բառն ունի հունարեն ծագում և նշանակում է հենց անբաժանելի: Սակայն ավելի ուշ նրանք պարզեցին, որ ատոմները ևս հնարավոր է բաժանել ավելի փոքր մասնիկների։ Այդ մասին ավելի մանրամասն կիմանաք բարձր դասարաններում։
Տարբեր նյութերի մոլեկուլներ կազմված են տարբեր տեսակի ուքանակի ատոմներից։
Օրինակ՝ ջրածնի մոլեկուլը կազմված է ջրածնի երկու ատոմներից։ Թթվածնի մոլեկուլը կազմված է թթվածնի երկու ատոմներից, օզոնի մոլեկուլը՝ թթվածնի երեք ատոմներից։
Ջրի մոլեկուլը կազմված է թթվածնի մեկ և ջրածնի երկու ատոմներից։ Ինչպես տեսնում եք, միևնույն մոլեկուլում կարող են լինել տարբեր նյութերի ատոմներ։
Կախված մոլեկուլի բաղադրությունից, նրա ատոմների քանակից՝ տվյալ նյութի հատկությունները կարող են խիստ տարբերվել մեկ այլ նյութի հատկություններից։ Օրինակ՝ օզոնը և թթվածինը տարբեր նյութեր, սակայն երկուսն էլ կազմված են միայն թթվածնի
ատոմներից: Թթվածնի մոլեկուլը, ինչպես արդեն գիտեք, կազմված է թթվածնի երկու ատոմից, իսկ օզոնի մոլեկուլը՝ թթվածնի երեք ատոմից: Այսինքն՝ այդ նյու֊թերի մոլեկուլներն ունեն տարբեր քանակի թթվածնի ատոմներ: Այդ պատճառով խիստ տարբեր են նրանց հատկությունները. թթվածինն անհրաժեշտ է շնչառության համար, իսկ օզոնը թունավոր նյութ է։
Լորու մարզ- մարզկենտրոնը Վանազոր
Տավուշի մարզ- մարզկենտրոն Իջեվան
Շիրակի մարզ- մարզկենտրոն Գյումրի
Արագածոտն մարզ- մարզկենտրոն Աշտարակ
Գեղարքունիքի մարզ- մարզկենտրոն Գավառ
Կոտայքի մարզ-մարզկենտրոն Հրաձդան
Վայոց ձորի մարզ-մարզկենտրոն Եղեգնաձոր
Սյունիքի մարզ- մարզկենտրոն Կապան
Արարատ մարզ- մարզկենտրոն Արտաշատ
Արամավիրի մարզ- մարզկետրոն Արմավիր
Ո՞վ չգիտի «Կամպ Նոու»-ն՝ «Բարսելոնա» ՖԱ-ի տունը: Բոլորն էլ անում են:
Այնուամենայնիվ, կան որոշ փաստեր «Կամպ Նոուի» մասին, որոնց մասին ոչ բոլորը գիտեն:
Տասնամյակներ շարունակ մրցակից թիմերը գալիս էին «Կամպ Նոու» միայն իրենց հանդիպումները պարտվելու և տուն գնալու համար:
Սա է «Բարսելոնայի» կախարդանքը՝ եվրոպական ֆուտբոլի ամենահայտնի թիմերից մեկը։
Ի վերջո, նրանց համար խաղում է փոքրիկ հանճար Լիոնել Մեսսին:
Իսպանական այս ֆուտբոլային ակումբը և նրա տնային մարզադաշտն այնքան հայտնի են, որ նրա շուրջը կառուցված է Camp Nou Tour-ը:
Ամեն տարի գրեթե 2 միլիոն զբոսաշրջիկ այցելում է այս էքսկուրսիա դեպի Բարսելոնա։
Եթե սիրում եք ՖԱ Բարսելոնան կամ Բարսան, որը նաև հայտնի է որպես ՖԱ Բարսելոնա, կարող եք փորձել այս ինքնուրույն ուղեկցությամբ շրջագայությունը Կամպ Նոու մարզադաշտով և նրա թանգարանով:
Դուք կարող եք շրջել թանգարանում, գավաթների սենյակում, խաղացողների կողմից օգտագործվող հանդերձարանում, մամուլի սրահում, VIP տրիբունաներում և, իհարկե, «Կամպ Նոու» մարզադաշտում:
Փաստեր «Կամպ Նոուի» մասին
Ստուգեք մի քանի հետաքրքիր փաստ «Բարսելոնա» ֆուտբոլային ակումբի մարզադաշտի մասին:
1. «Կամպ Նոու» նշանակում է «Նոր մարզադաշտ»:
«Կամպ Նոու» բառը բառացիորեն թարգմանվում է որպես «Նոր մարզադաշտ»:
Այս մարզադաշտը, ըստ էության, նոր մարզադաշտ է, որը կառուցվել է փոխարինելու Les Corts կոչվող առաջին մարզադաշտին, որը դարձել է չափազանց փոքր՝ Բարսելոնայի երկրպագուներին տեղավորելու համար:
2. Մեկ խաղացողի ժողովրդականությունը հանգեցրեց Կամպ Նոուին
Լադիսլաո Կուբալա
Լադիսլաո Կուբալան եղել է հաջողակ «Բարսելոնա» ֆուտբոլային ակումբի անդամ։ Իր կարիերայի ընթացքում նա 256 խաղում դարձել է 194 գոլի հեղինակ։ Պատկերը՝ Pinterest.co.uk
Լեգենդար իսպանացի ֆուտբոլիստ Լադիսլաո Կուբալան դարձավ Կամպ Նոուի կառուցման պատճառը:
Քանի որ նրան դիտող ամբոխը շարունակում էր աճել, Լես Կորտսը պարզապես չէր կարողանում տեղավորել բոլոր երկրպագուներին:
Ի վերջո, նա 1950-ականների «Բարսելոնայի» առաջին աստղն էր:
Ակումբը բազմիցս փորձել է ընդլայնել Les Corts-ը, սակայն այն բանից հետո, երբ տարողությունը հասել է 60,000-ի, նրանք ստիպված են եղել ծրագրել նոր մարզադաշտ:
3. Կամպ Նոու՝ Եվրոպայի ամենամեծ մարզադաշտը
Տարողունակությամբ Կամպ Նոուն դեռևս (2019 թվականին) Եվրոպայի ամենամեծ մարզադաշտն է։
98000 տեղանոց մարզադաշտն ինքնին դիտարժանություն է։
Camp Nou Tour ընկերությունը թույլ կտա Ձեզ վայելել այս վիթխարի մարզադաշտի տեսարանը՝ խաղացողների բլինդաժից և մամուլի տուփից (այս տարբերակը հասանելի չէ խաղի օրերին):
4. Կամպ Նոուն կառուցվել է երեք տարում
Այս մարզադաշտի կառուցումը տեւել է մոտ 3 տարի (1954-ից 1957 թվականներին)։
«Կամպ Նոուն» բացվել է 1957 թվականի սեպտեմբերի 24-ին, որը համընկնում է շատ հայտնի կատալոնական փառատոնի օրվա հետ, որը հայտնի է որպես Մերսե փառատոն։
Այդ ժամանակից ի վեր այս մարզադաշտն ու ակումբը դարձել են կատալոնական մշակույթի և ինքնության անբաժանելի մասը:
5. «Բարսելոնան» հաղթեց իր առաջին խաղում «Կամպ Նոուում»:
«Կամպ Նոուի» այս փաստում զարմանալի ոչինչ չկա։
Այս մարզադաշտում անցկացրած առաջին խաղը Բարսելոնայի վստահ հաղթանակն էր Վարշավայի Սելեկտ XI-ի դեմ 4 գնդակով՝ 2:
Ավելի ուշ այդ տարի «Կամպ Նոուն» հյուրընկալեց իրենց առաջին պաշտոնական հանդիպումը «Ռեալ Խաենի» դեմ, և տանտերերը հաղթեցին 6-1 գնդակի տարբերությամբ։
6. Իսպանիան այստեղ նվաճեց իր միակ ֆուտբոլային օլիմպիական ոսկին:
Ոչ միայն Բարսելոնան է իր որսավայրը դարձրել Կամպ Նոուն:
Իսպանիայի ֆուտբոլի հավաքականը Օլիմպիական խաղերի ֆուտբոլային մրցաշարի եզրափակիչում 3:2 հաշվով հաղթեց Լեհաստանին և նվաճեց մինչ այժմ իր միակ օլիմպիական ոսկին:
Խնայեք գումար Բարսելոնայում ճանապարհորդելու համար: Ստացեք Hola BCN քարտը անվճար հասարակական տրանսպորտի համար
7. Կամպ Նոուի խոտածածկը միշտ փոխվում է:
«Կամպ Նոու» մարզադաշտի հսկայական տանիքը թույլ չի տալիս, որ արևի լույսը հասնի խոտածածկին, և, հետևաբար, պահանջում է մշտական սպասարկում և փոխարինում:
Սակայն 2016 թվականին նրանք անցել են հիբրիդային խոտի, որը համատեղում է բնական խոտը սինթետիկ մանրաթելերի հետ՝ օպտիմալ կայունության համար։
Ներկայացնում ենք ժամանակային տեսանյութ, թե ինչպես է խոտածածկը դրվում մարզադաշտում.
8. Բոլոր նվաճած գավաթները տեսանելի են երկրպագուներին
Ճիշտ է, «Բարսելոնայի» երկրպագուները կարող են տեսնել բոլոր այն գավաթները, որոնք ֆուտբոլային ակումբը նվաճել է տարիների ընթացքում:
Ձեզ մնում է միայն ամրագրել Կամպ Նոու տուրը:
Շրջայցի ընթացքում դուք կկարողանաք տեսնել թանգարանում ցուցադրված Չեմպիոնների լիգայի 22 գավաթներ և Չեմպիոնների լիգայի 4 գավաթներ:
Մեսսիի նվաճած «Ոսկե խաղակոշիկը» և «Ոսկե գնդակը» նույնպես հասանելի են երկրպագուներին դիտելու համար:
Լիոնել Մեսսիի ոսկե խաղակոշիկը
Լեգենդն ասում է, որ «Բարսայի» առաջին մարզադաշտում՝ Լես Կորտսում, խաղերի ժամանակ կողմնակի մարդիկ կարող էին տեսնել հանդիսատեսի թիկունքը միայն ամենաբարձր մակարդակի վրա:
Տեսնելով միայն իրենց հետույքը՝ նրանք Բարսայի երկրպագուներին անվանեցին «Կուլես», ինչը նշանակում է «էշեր»։
10. Կամպ Նոուն այնքան կատալոնական է, որքան կա:
«Կամպ Նոուի» կարգախոսը
Ակումբի «Mes que un Club» կարգախոսը թարգմանաբար նշանակում է «Ավելին քան ակումբ» և տարիների ընթացքում այն դարձել է կատալոնական ազգայնականության խորհրդանիշ։
Պարզապես ձեզ տեղեկացնելու համար, որ Կատալոնիան ցանկանում է անջատվել
Երբ տեղի է ունենում ֆիզիկական երևույթ, փոփոխության կարող են ենթարկվել նյութի ագրեգատային վիճակը, խտությունը, առարկայի չափսը կամ ձևը, սակայն նյութի բաղադրությունը և կառուցվածքը անփոփոխ են մնում: Նոր նյութեր չեն առաջանում նյութը հալեցնելիս, եռացնելիս, մանրացնելիս, պնդանալիս, մագնիսանալիս և այլն:
Օրինակ՝ եթե սառույցը սառցախցիկից հանենք և թողնենք սենյակային ջերմաստիճանի մեջ, ապա նա կհալչի։ Այս ֆիզիկական փորձը ցույց է տալիս, որ սառույցի բաղադրությունը և կառուցվածքը անփոփոխ են մնում՝ նոր նյութեր չեն առաջանում սառույցը հալչելիս։ Նույն երևույթը դիտվում է երբ ջուրը սենյակային ջերմաստիճանից տեղափոխում ենք սառցախցիկ։
Քիմիական են անվանում այն երևույթները, որոնց ընթացքում նյութերը փոխարկվում են մեկը մյուսի, այսինքն` նոր նյութեր են առաջանում:
Օրինակ՝ եթե վերցնենք կերակրի սոդան և ավելացնենք քացախ, ապա կտեսնենք որ սոդան փրփրում է, այսինքն տեղի է ունենում քիմիական երևույթ։
Բնապահպանները կարծում են, որ արդեն մի քանի տասնամյակ է, ինչ մարդը սղոցում է ծառի ճյուղը, որի վրա նստած է: Էկոլոգիական աղետը կանխելու և մեր մոլորակը երկար տարիներ փրկելու համար, փաստորեն, ամեն օր պետք է պահպանել մի քանի պարզ կանոններ:
Մոլորակը սերունդների համար պահպանելու համար հարկավոր է սկսել փոքրից: Օրինակ ՝ էներգախնայողությամբ: Դա անելու համար սովորական լամպերի փոխարեն գնեք էներգախնայող լամպեր: Գիշերը անջատեք համակարգիչները: Ի դեպ, փորձեք թարմացնել կենցաղային տեխնիկան նոր կազմաձևերով, որոնք ավելի խնայող են էլեկտրաէներգիայի օգտագործման հարցում:
Բնության մեջ մի թողեք ձեր կողքին եղած աղբը, մի նետեք այն ջրի մեջ, միշտ զգուշորեն մարեք կրակը, մի պատռեք ծաղիկներ, բույսեր, որոնք հետո դեն եք նետում: Մի սպանեք կենդանիներ, որսեք: Ձկնորսություն կատարելիս մի ձկնորսեք ցանցերով, դինամիտով, էլեկտրական ձկնորսական ձողերով:
Ջուր խնայել. Ձեր տան լոգարանը փոխարինեք ցնցուղախցիկով: Դիտեք բնակարանում ծորակների վիճակը: Տեղադրեք ջրաչափեր: Լվացեք սպասքը ջրի բարակ հոսքով: Լվացքը լվացեք ավտոմատ գրամեքենայում ՝ օգտագործելով խնայող և տաք ջրի ռեժիմներ:
Խնայեք ձեր թուղթը: Գրելու համար օգտագործեք յուրաքանչյուր թերթի երկու կողմերը: Նվազեցրեք թղթե սրբիչների քանակը, որոնք օգտագործում եք ամբողջ օրվա ընթացքում: Ձեր կարիքների համար մի հատեք երիտասարդ, ոչ չոր ծառեր: Միայն չոր փայտ օգտագործեք կրակ վառելու կամ ձեր տունը տաքացնելու համար:
Սննդամթերքի ընտրությունը և մեր ամենօրյա սննդակարգը կարող են նաև օգնել պահպանել մեր մոլորակը: Օգտագործեք սնունդ, որն արտադրվում և աճում է ձեր տարածքում ապրող տարածքում: Հեռացրեք արագ սննդից ձեր սննդակարգից: Այսպիսով, դուք կփրկեք ձեր առողջությունը և չեք աջակցի արտադրողներին, ովքեր իրենց արտադրանքի մեջ օգտագործում են արմավենու յուղ, որոնք ձեռք են բերվել ծառեր հատելու միջոցով և ավելացնելով ոչ բնական քիմիական լցանյութեր: Գնեք միայն այն կերակուրները, որոնք ձեզ անհրաժեշտ են հագեցած պահելու համար: Եվ խանութում ոչինչ մի տարեք հետագա օգտագործման համար:
Փորձեք ճանապարհորդել ավելի տնտեսական և էկոլոգիապես մաքուր տրանսպորտով: Ընտրեք գնացքներ ինքնաթիռների վրա, հեծանիվներ մեքենաների վրա և քայլեք հասարակական տրանսպորտի վրայով:
Երկրի ցամաքային տարածությունները ծածկված են փխրուն շերտով, որն անվանում են հող: Հող չկա միայն ցամաքի սառցածածկ տարածքների և ժայռերի վրա:
Հողը Երկրի վրա գոյանում է շատ դանդաղ, հազարավոր ու միլիոնավոր տարիների ընթացքում: Իսկ ինչպե՞ս է դա տեղի ունենում:
Ցամաքը կազմող ապարները Արեգակի ճառագայթների, քամու, անձրևի, ձյան ազդեցությունից տաքանալով ու սառչելով, քայքայվում են. ապարների խոշոր կտորները վերածվում են մանր կտորների, իսկ մանրերը’ կավի և ավազի: Սակայն դա դեռևս հող չէ: Որպեսզի այն դառնա հող, անհրաժեշտ է, որ այդ քայքայված նյութերին ավելանա հումուս: Իսկ հումուսն առաջանում է մահացած բույսերի ու կենդանիների մնացորդներից:
Քայքայված ապարի ու հումուսի միախառնումից գոյանում է հողը: Բույսերի սերմերը, ընկնելով հոդի մեջ, ծլում են, աճում, և մարդը բերք ու բարիք է ստանում: Իսկ լերկ քարի մակերեսին սերմը չի կարոդ ծլել: Հողի ամենակարևոր հատկությունն այն է, որ այնտեղ աճում են բույսերը:
Հողում միշտ կան նաև շատ մանր օրգանիզմներ, որոնց անվանում են մանրէներ: Հենց դրանց միջոցով են քայքայվում բույսերի և կենդանիների մնացորդները և վերածվում հումուսի: Հողում ապրում են նաև որդեր, միջատներ, խլուրդներ և մկներ։ Հողի մեջ մեջ միշտ ջուր և օդ կա։ Բույսերի աճի համար դա շատ կարևոր է։
Հողի կազմից կախված են նրա փխրունությունը և ջուրը պահելու հատկությունը: Օրինակ’ եթե ավազը հողի մեջ շատ է, ապա այդպիսի հողում ջուրը արագ ներծծվում է և հեռանում գետնի խորքերը: Եթե հողում կավն է շատ, ապա այնտեղ ջուրը դանդաղ է ներծծվում, այդ պատճառով կավով հարուստ հողերը շատ ջուր են պարունակում:
Շատ հումուս պարունակող հողերը փուխր են լինում և կարողանում են իրենց մեջ ջուր և օդ պահել:
Հողի բաղադրությունից կախված է նաև նրա գույնը: Լինում են տարբեր գույնի հողեր: Որքան հողում հումուսը շատ է, այնքան դրա գույնը մուգ է: Ամենից շատ հումուս պարունակում են սևահողերը: Մարդիկ վաղուց իրենց կարիքները բավարարելու համար մշակում են հողը: Իսկ ի՞նչ է նշանակում դա:
Հողը մշակել նշանակում է’ ճիշտ ժամանակին վարել, փխրեցնել, ջրել, մանրացնել կոշտերը, անհրաժեշտության դեպքում՝ պարարտացնել, մշակաբույսերի սերմեր ցանել և բերք ստանալ:
Մշակելով հողը’ մարդիկ պետք է հոգ տանեն նաև դրա պահպանության մասին, հողը վարել ճիշտ ժամանակին, պարարտացնել, աճեցնել խիտ արմատներ ունեցող բույսեր, դաշտերի շուրջը ստեղծել անտառաշերտեր:
Առաջադրանք
Քայքայված ապարի ու հումուսի միախառնումից գոյանում է բերրի հողը,որովհետև բույսերի սերմերը, ընկնելով հոդի մեջ, ծլում են, աճում, և մարդը բերք ու բարիք է ստանում: Իսկ լերկ քարի մակերեսին սերմը չի կարոդ ծլել:
2. Ո՞րն է հողի ամենակարևոր առանձնահատկությունը:
Հողի ամենակարևոր հատկությունն այն է, որ այնտեղ աճում են բույսերը:
3. Ի՞նչ է հումուսը:
Հումուսն առաջանում է մահացած բույսերի ու կենդանիների մնացորդներից:
4. Ինչպե՞ս պետք է մշակել հողը:
Մարդիկ վաղուց իրենց կարիքները բավարարելու համար մշակում են հողը: Հողը մշակել նշանակում է՝ ճիշտ ժամանակին վարել, փխրեցնել, փշրել, մանրացնել կոշտերը, անհրաժեշտության դեպքում՝ պարարտացնել, մշակաբույսերի սերմեր ցանել և բերք ստանալ:Մշակելով հողը՝ մարդիկ պետք է հոգ տանեն նաև դրա պահպանության մասին, հողը վարել ճիշտ ժամանակին, պարարտացնել, աճեցնել խիտ արմատներ ունեցող բույսեր, դաշտերի շուրջը ստեղծել անտառաշերտեր:
5. Ո՞ր հողերն են ամենից շատ հումուս պարունակում:
Ամենից շատ հումուս պարունակում են սևահողերը: